مکانیسم‌های دفاعی سرپستانک و پستان در پیشگیری از ورم پستان گاو | عوامل، آسیب‌ها و نقش بهداشت شیردوشی

جدای از موارد استثنایی مانند سل و لپتوسپیروز، بیشتر عوامل ایجادکننده ورم پستان از طریق کانال سرپستانک وارد پستان می‌شوند. گاوها دارای چندین سازوکار مؤثر برای کاهش ریسک ورود عفونت از این مسیر هستند. حتی در صورت ورود میکروارگانیسم‌ها به داخل پستان، در بسیاری از موارد سیستم‌های دفاعی داخلی پستان قادرند عفونت را مهار کنند.

عوامل دفاعی سرپستانک

• پوست سالم پستان

• مکانیسم‌های بسته‌شدن کانال سرپستانک

• شست‌وشوی کراتینی: باکتری‌ها به لایه کراتینی داخل کانال سرپستانک می‌چسبند و در شیردوشی بعدی هنگام پیش‌دوشی یا رگ‌زدن همراه با جریان شیر از پستان خارج می‌شوند.

سیستم‌های دفاعی سرپستانک

• سطح سرپستانک پوشیده از سلول‌های کراتینه و لایه‌های مرده است که خاصیت ضدباکتریایی ایجاد می‌کنند.

• اسیدهای چرب موجود بر سطح پوست، رشد بسیاری از باکتری‌ها را مهار می‌کنند. با این حال، شست‌وشوی مکرر پستان با مواد شوینده می‌تواند این لایه‌های حفاظتی را از بین ببرد. بنابراین انتخاب ماده ضدعفونی‌کننده قبل از دوشش بسیار مهم است.

• آسیب‌های پوستی مانند بریدگی، ترک‌خوردگی، زگیل یا ضایعات آبله باعث می‌شوند باکتری‌ها روی پوست تکثیر شوند و به مخزن عفونت تبدیل گردند. بررسی‌ها نشان داده‌اند که سرعت شیردوشی در سرپستانک‌های ترک‌خورده و خشک به‌طور قابل توجهی کاهش می‌یابد و این امر زمان اتصال دستگاه شیردوش را افزایش داده و می‌تواند به نوک سرپستانک آسیب برساند. استفاده از مواد نرم‌کننده در ضدعفونی‌کننده‌های پس از دوشش، نقش مهمی در حفظ سلامت پوست سرپستانک دارد.

کانال سرپستانک

• طول متوسط کانال سرپستانک حدود ۹ میلی‌متر (۵ تا ۱۳ میلی‌متر) است. این کانال با اپیدرم کراتینه و لایه‌ای از چربی آب‌گریز پوشیده شده است که خاصیت ضدباکتریایی دارد و از باقی‌ماندن شیر در مجرا جلوگیری می‌کند.

• در زمان بسته‌شدن سرپستانک، عضلات اسفنکتر منقبض می‌شوند و چین‌های مخاطی حالت پلمپ ایجاد می‌کنند.

• بسته‌شدن کامل سرپستانک حدود ۲۰ تا ۳۰ دقیقه پس از پایان دوشش طول می‌کشد. بنابراین توصیه می‌شود گاوها در این مدت دراز نکشند، زیرا احتمال ورود باکتری‌ها افزایش می‌یابد.

• به همین دلیل طراحی حوضچه‌های شست‌وشوی پا در نزدیکی درب خروجی باید با عمق حداکثر ۷ سانتی‌متر انجام شود تا آب آلوده به نوک سرپستان باز نرسد.

شست‌وشوی کراتینی

• بسیاری از باکتری‌هایی که بین فواصل شیردوشی وارد کانال می‌شوند، به لایه کراتینی می‌چسبند و در زمان پیش‌دوشی همراه با اولین جریان شیر از پستان خارج می‌شوند.

• این مکانیسم طبیعی به کاهش بار میکروبی کمک می‌کند، به شرط آنکه پیش‌دوشی به درستی انجام شود.

• در غیر این صورت، میکروب‌های باقی‌مانده ممکن است با شروع شیردوشی به داخل پستان مکیده شوند.

پلمپ کراتینی در دوره خشکی

• در دوره خشکی گاو، ترکیبی از کراتین و واکس طبیعی داخل کانال سرپستانک جمع می‌شود و یک پلمپ فیزیکی ایجاد می‌کند.

• این سد دفاعی نقش حیاتی در جلوگیری از عفونت‌های جدید در این دوره دارد، به‌ویژه در گاوهایی که نوک سرپستانک بازتر دارند.

ارتباط ورم پستان و آسیب‌های نوک سرپستانک

هر گونه آسیب به نوک سرپستانک باعث تضعیف مکانیسم‌های دفاعی و افزایش خطر ورم پستان می‌شود. مهم‌ترین آسیب‌ها شامل:

• هایپرکراتوز (ضخیم‌شدن و پوسته‌ریزی کراتین در ناحیه اسفنکتر) و بیرون‌زدگی اسفنکتر، اغلب ناشی از عملکرد نامناسب دستگاه شیردوش.

• صدمات فیزیکی مانند بریدگی، خراش یا ضربه

• لکه سیاه (Black spot) که معمولاً منشأ ضربه دارد و با عفونت ثانویه به‌ویژه باکتری Fusobacterium necrophorum همراه می‌شود.

• آسیب‌های ناشی از دستگاه شیردوش شامل تورم نوک سرپستانک، خونریزی یا بیرون‌زدگی اسفنکتر

• گشادشدگی بیش از حد کانال سرپستانک در اثر واردکردن نامناسب پمادهای پستانی یا استفاده غلط از روان‌شیر، که می‌تواند ترک‌هایی در لایه کراتین ایجاد کرده و محیط رشد باکتری را فراهم کند.

استفاده از روان‌شیر

• روش استفاده صحیح بسیار مهم است.

• گزارش‌ها نشان می‌دهد که ۱ تا ۲ روز پس از خارج‌کردن روان‌شیر (به‌ویژه در مواردی که چندین روز داخل پستان باقی مانده باشد)، احتمال بروز ورم پستان افزایش می‌یابد.

• علت این است که در طول حضور روان‌شیر، از ورود باکتری‌ها جلوگیری می‌شود، اما پس از خروج، کشیدگی کانال و ضعف اسفنکتر مانع بسته‌شدن کامل می‌شود و عفونت راحت‌تر رخ می‌دهد.

• برای کاهش ریسک، برخی متخصصان توصیه می‌کنند پس از خارج‌کردن روان‌شیر، به مدت ۳ تا ۴ روز از آنتی‌بیوتیک موضعی در کارتیه‌های مربوطه استفاده شود.

نقش لاینرها

یکی دیگر از عوامل بروز ورم پستان، استفاده بیش از حد یا نامناسب از لاینرها است. لاینر فرسوده یا فشار بیش از حد می‌تواند باعث آسیب مکانیکی به نوک سرپستانک شده و ورود باکتری‌ها را تسهیل کند.