گاو تا زمانی سودآور است که صد در صد سالم باشد. برخی بیماری ها اگرچه باعث کاهش تولید می شوند، اما اثر سریع و طولانی مدت بر تولید دام ندارند و یا تاثیر کمی دارند. به این معنی که شناسایی و درمان آنها اگر به تاخیر بیافتد نیز قابل جبران است. اما برخی بیماری ها به صورت زنجیره ای باعث بروز مشکلات دیگر می شوند. یکی از این نوع بیماری ها، لنگش گاو است. گاو مبتلا به لنگش درد می کشد و این درد کشیدن منجر به دوری گزیدن از زندگی عادی، غذا نخوردن و شروع مشکلات بسیار دیگر می شود.
گاو مبتلا به لنگش برای خوابیدن و استراحت نیز مردد است. ترس از درد و مشکلاتی که در زمان خوابیدن و بعداً موقع برخاستن ممکن است تجربه کند وی را از برخی فعالیت های روزمره باز می دارد. در برخی موارد، طراحی نادرست جایگاه انفرادی یا فری استال، خوابیدن و برخاستن گاو را دردناک تر می کند و گاو ترجیح می دهد برای تجربه درد کمتر، مدت بیشتری را بایستد. جایگاه هایی که خیلی تنگ یا کوتاه هستند، نرده گردن که در جای بدی نصب شده است و هر موردی که حرکت طبیعی را در زمان خوابیدن و برخاستن محدود می کند، بازدارنده استراحت گاو مبتلا به لنگش است.
همواره برای شناسایی بهتر و درمان سریع تر لنگش در گله خود، پاسخ این سوال ها را به خود بدهید:
- آیا گاو مبتلا به لنگش سریع شناسایی می شود؟
- آیا بلافاصله بعد از شناسایی گاو درگیر، برای درمان او اقدام می شود؟
- آیا درمان توسط فرد مجربی انجام می شود؟
- آیا دام بعد از درمان به حال خود رها می شود و یا طبق برنامه ای مدون بهبودی وی کنترل می شود؟
این ها پرسش هایی است که نقش مهمی در آینده گله شما دارد و میزان سودآوری دامپروری شما کاملا تحت تاثیر پاسخ تان به این سوالات است.
1- آیا شناسایی گاو مبتلا به لنگش در گله تان سریع انجام می شود؟
به طور معمول تنها ۲۰ تا ۲۵ درصد موارد لنگش توسط دامدار یا افراد غیر حرفه ای شناسایی می شود. توجه داشته باشیم که مشاهده لنگش برای دامدار در طول سالیان به امری عادی تبدیل شده است و عجیب نیست که گاهی مشاهده موارد جدید توجه وی را در زمان بازدید از گله جلب نمی نماید. از طرف دیگر گاهی یک مشاهده ساده کافی نیست. فرد آموزش دیده، بر مبنای شکل ایستادن گاو، خط کمر و نحوه گام برداشتن تشخیص می دهد که آیا گاو از سلامت اندام حرکتی برخوردار است و یا با مشکلی دست به گریبان می باشد.
2- آیا بلافاصله بعد از شناسایی برای درمان اقدام می شود؟
در بسیاری از گله ها، طبق قانونی نانوشته، سرعت درمان دام درگیر به برخی بیماری ها دارای اولویت است. برای مثال در صورت مشاهده گاو مبتلا به ورم پستان، هر چه سریعتر دام به بیمارستان منتقل می شود و درمان آغاز می شود. اما گاهی این موضوع برای بیماری لنگش صدق نمی کند. در حالیکه لنگش مساوی است با گاو گرسنه و گاو گرسنه مساوی است با کاهش سریع تولید و کاهش درامد گاودار. اشاره به گرسنگی گاو صرفا به معنای تنها مشکل ایجاد شده ناشی از لنگش نیست. مشکلات زیادی در اثر لنگش ایجاد می شوند که گاه می توانند باعث حذف دام از گله شود. گرسنگی گاو صرفا برای درک ساده مطلب عنوان می شود. بنابراین به محض مشاهده لنگش و یا علایمی مشکوک به لنگش، سلامت گاو مشکوک هر چه سریع تر باید بررسی و کنترل شود و نسبت به درمان وی اقدام گردد.
3- آیا درمان توسط فرد مجربی انجام می شود؟
جمله معروفی وجود دارد که اگر هیچ مشکل لنگشی در گله وجود نداشته باشد، اصلاح نادرست سم می تواند آن را ایجاد نماید. اصلاح بیش از اندازه سم، یکی از دلایل اصلی بروز لنگش است. زمانیکه بافت شاخی بیش از اندازه برداشته می شود، کوریوم زیر آن درمعرض کوفتگی و آسیب قرار می گیرد. علاوه بر این در گله هایی که سطوح زبر و خشن باعث فرسایش سریع سم می شود، گاوها ممکن است بدلیل فرسایش، کف پای نازکی داشته باشند.
4- آیا دام بعد از درمان به حال خود رها می شود یا اینکه بهبودی گاو کنترل می شود ؟دامدار یا تکنیسین سم چینی همواره درگیر موارد جدید لنگش است و مراقبت از گاوهای قبلا درمان شده معمولا از نگاه او دور می ماند و یا اصلا وقت کافی برای انجام آن ندارد. گاهی برخی گاوها نیاز به معاینه دوباره و سم گیری مجدد و استفاده از کفش چوبی جدید دارند. این امر نیازمند برنامه ریزی و مشاهده رفتار گاوها پس از درمان است. اگر شما دارای یک گله با تعداد دام زیاد هستید بدون شک مواردی از بازگشت لنگش به بیمارستان خواهید داشت که علت آن مانیتورینگ ضعیف بعد از درمان است. به عبارت دیگر در دوره اول درمان، شما پول خود را بدون حصول هیچ نتیجه ای دور ریخته اید. در صورتیکه اگر مثلا بعد از دو هفته از چسباندن چوب، نوع راه رفتن و رفتار گاو را بررسی می کردید می توانستید با کمترین هزینه از باقی ماندن علایم لنگش در گاو اطمینان حاصل نمایید.
هوای گاو مبتلا به لنگش را بیشتر داشته باشید.
هزینه هر مورد لنگش 5 میلیون تومان و یا بیشتر است (این متن در سال 1400 نوشته شده است). در این برآورد، مسایلی مانند هزینه حضور تکنیسین سم گیری، دارو، افت تولید دام و یا وزن گیری، هزینه کارگر اضافی و اضافه کار برای کنترل دام در نظر گرفته شده است. در گله های صنعتی حدود 15% گاوها به علت مشکلات اندام حرکتی حذف می شوند و تقریباٌ بیش از ۵۰ % گاوها به نوعی و به علت درگیری با لنگش یا مانند آن به ظرفیت کامل تولید مثلی و تولید سالانه شیر خود نمی رسند (این آمار رسمی نیست و به صورت میانگین بیان شده است).
گاوهای درگیر مشکلات حرکتی گوشه گیر و حساس هستند. همیشه در انتهای گله حرکت می کنند و دیرتر از بقیه به شیردوشی می رسند و دیرتر باز می گردند. اما آیا کارگر شیردوش شما این تاخیر زمانی را تحمل میکند؟ آیا زمانی که به بهاربند باز می گردد همانند بقیه گاوها به خوراک تازه ریخته شده دسترسی دارد؟
جواب همیشه " نه " است.
جدا از اینکه می بایست گله را به گونه ای مدیریت کنید که هیچ گاوی درگیر لنگش نشود، می بایست به گونه ای برنامه ریزی کنید که جایگاه گاوهای لنگ نزدیک سالن شیردوشی باشد تا مسافت پیموده شده را کاهش دهد.
باکس سم گیری نیز باید نزدیک این گروه باشد، تا در صورت نیاز به معاینه و یا درمان، گاو مجبور به راه رفتن در کوتاه ترین مسافت باشد.
بسیاری از لنگش ها نتیجه اختلالات بافت شاخی است، اما بیماریهای عفونی پوست انگشت (درماتیت انگشتی، درماتیت بین انگشتی، گندیدگی سم) نیز به همان اندازه رایج هستند. تشخیص، درمان سریع و به موقع، راه های به حداقل رساندن ضرر و زیان هستند.
در حالت عادی شاید گاو مبتلا علایم ظاهری چندانی نداشته باشد. بنابراین سم چینی منظم و به موقع بهترین روش برای پیشگیری از بروز علایم بالینی و حاد شدن بیماری است. اما در موارد شدید و حاد، این شرایط باعث درد و لنگش شدید می گردد.
درمان عموماٌ شامل سم چینی برای اصلاح رشد بیش از اندازه بافت شاخی و اختلالات توزیع وزن است. بافت شاخی مجاور جراحات باید برداشته شود، بگونه ای که تمام بافت نکروتیک و جدا شده و رها شده در زیر مناطق آلوده برداشته شود. این عمل باید بدون خونریزی و یا با حداقل خونریزی انجام شود. آسیب های وسیع و یا غیر ضروری به کوریوم، تنها باعث به تعویق افتادن بهبودی می گردد. بلوکهای چوبی (تخته سم) برای به حداقل رساندن و برداشتن وزن از انگشت زخمی و بیمار و به حداقل رساندن درد و وزن گیری در دوره درمان ضروری است. پوشش آنتی بیوتیکی و پانسمان عموماٌ غیر ضروری است و نباید استفاده شود.
این نوشتار از منابع و مقالات متعدد موجود در اینترنت جمع آوری و اقتباس شده است.